Albert Knigge knijpt zijn ogen samen en glimlacht. Het is zijn manier om even bedenktijd te winnen op de vraag die hem net gesteld is. We zitten bovenin de Amsterdamse ITO-toren. Onstuimige voorjaarsbuien slaan hard tegen de hoge ramen en vertroebelen het uitzicht over de hoofdstad. Het is maart 2019. De maand ervoor beleefde Nederland nog zijn warmste februari dag ooit.
Het veranderlijke weer is een dankbare metafoor bij de vraag waarover Knigge nadenkt: wanneer is het thema klimaatverandering hoog op de agenda van Houthoff beland? Hij weet het niet precies, zegt hij na een slok van zijn espresso, maar het moet ergens in het najaar van 2018 zijn geweest. “Het fenomeen intrigeert mij al langer en naast de ingrijpende maatschappelijke implicaties wordt steeds duidelijker dat het fenomeen ook ingrijpende juridische implicaties heeft voor onze cliënten en dat zal alleen maar verder groeien.”
Het onderwerp kwam, vertelt hij, een aantal keer aan bod toen de partners elkaar in november vorig jaar troffen voor een retraite in een klooster in het Belgische Leuven. Knigge ervoer daar hoe groot het belang is om elkaar in een andere omgeving eens wat langer te spreken. Het was een van de ambities toen hij twee jaar geleden in het bestuur van Houthoff zitting nam: de expertise en krachten binnen kantoor nog beter te ontsluiten en te bundelen door meer en beter samenwerken. “Ik krijg daar zelf enorm veel energie van”, vertelt hij. “De verschotting die er vroeger nog wel eens was, is sterk afgenomen.”
Onze expertise en krachten bundelen door meer en beter samenwerken
Regelgeving wordt strenger. Bedrijven zien handel verdwijnen. Er ontstaan nieuwe uitdagingen
Na Leuven gingen de gesprekken over de juridische implicaties van klimaatverandering op kantoor door. De problematiek is veelzijdig en complex en op veel verschillende terreinen bleken collega’s los van elkaar er mee bezig, vaak zonder het van de ander te weten. “Toen dacht ik: dit moet ons thema zijn in 2019. Het is actueel en het antwoord op de complexiteit van de problematiek vraagt om een vakoverstijgende benadering. Hier lag een kans tot allerlei bundeling van kennis en prachtige vormen van samenwerking.” Knigge hield het idee aan tegen zijn medebestuursleden. “Die waren aanvankelijk een tikkeltje sceptisch, maar ze zagen tegelijkertijd ook de potentie wel. Uiteindelijk zeiden ze: als jij het een goed plan vindt, ga er dan mee aan de slag.” Dat deed Knigge: Hij sprak met verschillende collega’s en organiseerde een interne ronde tafel bijeenkomst. Begin dit jaar kwamen zo uit verschillende hoeken van het kantoor kennis en kunde samen. “Dat werd een ongelooflijk inspirerende middag en avond en bevestigde mij dat we rond dit onderwerp heel veel te bieden hebben als we samenwerken.”
“Klimaatverandering zorgt voor verandering en onzekerheid. Onze cliënten worden daarmee geconfronteerd in hun business.” Kort na dit gesprek werd bekend dat de maatregelen in het klimaatakkoord waarschijnlijk niet genoeg zijn om het belangrijkste klimaatdoel – 49 procent minder uitstoot van broeikasgassen in 2030 ten opzichte van 1990 – te halen. Het noopte het kabinet tot het besluit een CO2-heffing voor bedrijven in te voeren. “Regelgeving wordt strenger. Bedrijven zien handel verdwijnen. Er ontstaan nieuwe uitdagingen door klimaatverandering. Ze weten zelf het beste wat nodig is en willen een adviseur die hen kan helpen met de juridische implicaties.”
Knigge onderscheidt drie gevolgen waarmee bedrijven door klimaatverandering te maken krijgen. “Er zijn de fysieke gevolgen door ontwikkelingen als de stijgende zeespiegels, droogte, storm. Dat heeft impact op een brede waaier aan zaken, van verzekeringen tot bedrijfszekerheid, tot vestiging tot HR. Dan is er de aansprakelijkheid waarmee bedrijven te maken krijgen, met name de bedrijven die de lucht of grond vervuilen of anderszins de gestelde milieunormen niet halen. En tot slot gaat het over transitie door klimaatverandering, waardoor business modellen aangepast moeten worden en nieuwe samenwerkingen moeten worden aangegaan”, legt hij uit.
Albert Knigge (1967) is sinds 2006 partner bij Houthoff. Hij is gespecialiseerd in het behandelen van complexe internationale geschillen. Hij studeerde Nederlands recht en notarieel recht aan de Rijksuniversiteit van Groningen en promoveerde daar op een proefschrift met de titel ‘De effectieve toegang tot het civiele geding’. Knigge is ook advocaat bij de Hoge Raad en heeft talrijke publicaties op zijn naam staan, vooral op het gebied van het burgerlijk procesrecht en aansprakelijkheidsrecht. Per 1 april 2017 is Albert Knigge benoemd tot lid van het bestuur van Houthoff waarin hij samen met Edward de Bock en Gerhard Gispen zitting heeft.
Zakelijk gezien ligt hier volgens Knigge een prachtige kans voor Houthoff. “Want we hebben echt wat te bieden op deze drie terreinen. Door als kantoor een bepaalde focus en visie op dit onderwerp te hebben en er mee aan de slag te gaan, dwingen we onszelf om die complexiteit van klimaatverandering te doorgronden. En het mooie vind ik: dat dwingt ons hier ook nog meer tot samenwerking. Daar ontstaan mooie dingen door, dus dit is ook goed voor kantoor. En daar geniet ik van.”
Hoe meer hij praat over het onderwerp dat hij dit jaar hoog op de Houthoff-agenda heeft geplaatst, hoe enthousiaster hij wordt. En dat sleept hem na een hele korte nacht – ‘Ik moest vandaag een conclusie af hebben, dus het werd laat’ – zonder gapen door dit gesprek heen. Natuurlijk heeft dat enthousiasme ook te maken met zijn juridische werk hier. Een jaar of tien geleden, vertelt hij, werd hij geraakt door een betoog van Jaap Spier, voormalig advocaat-generaal bij de Hoge Raad en nu hoogleraar Global Challenges aan de Universiteit van Amsterdam.
“We gaven samen een cursus. Spier hield een lang verhaal over aansprakelijkheidsrecht en de vraagstukken die op ons afkwamen door klimaatverandering”, vertelt Knigge. “Iedereen in de zaal zat elkaar een beetje glazig aan te kijken. ‘Waar heeft die man het over?’, zag je ze denken. Ik had dat ook wel een beetje, maar tegelijkertijd liet het verhaal me niet los. Daar werd bij mij wel het zaadje geplant.” Spier bleek visionair, want een paar jaar later was er de Klimaatzaak van Urgenda tegen de Nederlandse Staat, waarbij de rechter oordeelde dat de Staat zijn zorgplicht schendt door niet voor het einde van 2025 de CO2-uitstoot met ten minste 25 procent te willen reduceren.
“Dit is in korte tijd een groot en actueel onderwerp geworden, ook in de boardrooms. Ik merk dat steeds weer bij mijn gesprekken met cliënten. Het is echt fascinerend om te zien hoe bedrijven met dit onderwerp bezig zijn. Dat vind ik ook het mooie van dit thema. Wij advocaten, en vooral litigators zoals ik, hebben de neiging om altijd achterom te kijken, naar het verleden. Hier gaat om de toekomst, dat is heel inspirerend om aan te werken. En het leidt tot veel verbindingen op kantoor, want we realiseren allemaal dat we samen hier veel meer over weten dan alleen.”
We dwingen onszelf de complexiteit van klimaatverandering te doorgronden
